Depresja dzieci i młodzieży – jak poważny jest problem i dlaczego potrzebne jest działanie?

Jak podaje WHO – depresja to choroba, która dotyka obecnie około 5% osób dorosłych na świecie, co z kolei czyni ją jednym z najpoważniejszych schorzeń cywilizacyjnych – do 2030 może znaleźć się na podium. Dzieci i młodzież to w tym obszarze osobny temat – równie mocno alarmujący i trudny. Jak pokazuje raport The State of the World’s Children 2021 – ponad 13% nastolatków w wieku 10-19 lat ma zdiagnozowane zaburzenia psychiczne, a 40% z nich cierpi na depresję. Na całym świecie to aż 89 milionów dzieci i młodych osób, które borykają się z problemami psychicznymi.

Liczby, które dają do myślenia – świat

Problem depresji u najmłodszych nie dotyczy wyłącznie Polski, choć w naszym kraju jest wyjątkowo alarmujący, do czego odniesiemy się w dalszej części tekstu. Na świecie rocznie samobójstwo popełnia średnio 46 000 nastolatków (1) – co daje nam jedną osobę co jedenaście minut.

Co ważne – raport opracowany przez UNICEF pokazuje, że pandemia jeszcze bardziej przyczyniła się do pogłębienia problemów depresji i pogorszenia stanu psychicznego. Mało pocieszający jest fakt, że tak złe wyniki i dane wciąż nie przekuwają się w działanie. Na świecie zaledwie 2,1% rządowych środków rocznie przeznacza się na działania mające na celu wsparcie osób z depresją (2) – wszystkich osób! W tym nikłym procencie finansowego wsparcia dzieci i młodzież stanowią zaledwie część.

Dzieci i młodzież w Polsce – depresja to bardzo poważny problem

Młodzi pilnie potrzebują wsparcia specjalistów. Jak pokazują wyniki badania Rzecznika Praw Dziecka (opublikowane w 2021 roku), co siódme dziecko w Polsce odczuwa symptomy, które poważnie zagrażają zdrowiu psychicznemu (3).

Na rządowej stronie sytuację podsumował obecny Rzecznik Praw Dziecka, Mikołaj Pawlak:

“Wyniki zleconych przeze mnie największych od dwóch dekad ogólnopolskich badań naukowych w obszarze samopoczucia psychicznego dzieci i młodzieży wskazują na poważne zagrożenie zaburzeniami psychicznymi, w tym depresją wśród wielu z nich. Jeśli tak znaczna liczba dzieci nie odczuwa radości i czuje się samotna, a niemal połowa młodzieży twierdzi, że miewa wszystkiego dość, to musimy szybko znaleźć odpowiedzi na pytania: dlaczego tak jest i jak im pomóc. Potrzebne są natychmiastowe działania zaradcze.”

Jak pokazuje raport – dzieciom i młodzieży towarzyszy często smutek, poczucie osamotnienia, stany, które odbierają chęci do robienia czegokolwiek, poczucie bezsensu, a także brak akceptacji własnego wyglądu, który dotyka aż połowy młodzieży. Na stronie Kampanii Forum Przeciw Depresji czytamy:

“Na kliniczną depresję cierpi 1% dzieci przedszkolnych powyżej 2-, 3-go roku życia, 2% w grupie dzieci 6-12 lat oraz do 20% w grupie młodzieńczej.” (5)

Liczby mówią same za siebie. Sytuacja w Polsce jest bardzo trudna, a statystyki z roku na rok są coraz bardziej alarmujące.

Czym objawia się depresja u dzieci i młodzieży?

Objawy można podzielić na te łatwo rozpoznawalne i te, które nie są tak oczywiste (6). Jeżeli dziecko lub nastolatek:

• ma obniżony nastrój, nie wykazuje chęci do życia, miewa ataki płaczu
• wykazuje obniżone poczucie własnej wartości i zwiększone poczucie winy
• staje się drażliwy, skory do kłótni
• cierpi na zaburzenia snu lub odżywiania

wówczas niezbędna będzie wizyta u specjalisty i ewentualna psychoterapia. Trudniej rozpoznawalne symptomy to:

• zachowania agresywne (często mylone z „buntem“)
• problemy z koncentracją, trudności z zapamiętywaniem, pogarszające się wyniki w szkole
• niechęć do opuszczania swojego pokoju
• pobudzenie psychoruchowe (na przykład wiercenie się na krześle)
• odcięcie się od kontaktów z innymi ludźmi

U małych dzieci będziemy obserwować częściej objawy somatyczne, u starszych – zmiany w zachowaniu. Dlatego tak szalenie ważna jest uważność i stała obserwacja. Przykładowo, u młodszych depresja może się objawiać naprawdę nietypowo – poprzez cofanie się w rozwoju, zanik mowy, moczenie się, a także symptomy charakterystyczne dla innych chorób: przeziębienie, bóle głowy, biegunki i inne. Jeżeli te objawy pojawiają się niepokojąco często, należy zgłosić się nie tylko do lekarza pierwszego kontaktu, ale również psychologa lub psychiatry dziecięcego.

Skąd się bierze depresja u dzieci i młodzieży?

Trudno o jednoznaczną odpowiedź. Diagnoza i leczenie depresji u dzieci są tak samo wymagające i długoterminowe, jak u dorosłych. Na chorobę mogą wpływać czynniki genetyczne, psychologiczne i środowiskowe. Jeżeli rodzic cierpi na depresję, istnieje ryzyko, że dziecko również będzie się zmagać z tym problemem. Na chorobę narażone są także dzieci o dużej wrażliwości, oraz te, które rozwijają się w niesprzyjających, trudnych warunkach. Czasem nie musi być to dysfunkcja rodziców – wystarczy zaniedbanie, brak zainteresowania czy nieumiejętność rozpoznawania potrzeb dziecka, lub obarczanie go zbyt dużą odpowiedzialnością.

Depresja prowadząca do samobójstwa

O tym, jak poważnym zagrożeniem dla zdrowia i prawidłowego rozwoju dzieci i młodzież jest depresja, doskonale wiemy. Jednak warto mówić jak najgłośniej o skali samobójstw, która rośnie z roku na rok. Zenomena Płużek, psycholożka i profesorka pisała o tym, że samobójstwo wynikające z depresji, to ucieczka od problemów, których dziecko lub nastolatek nie jest w stanie pokonać. Z kolei w opracowaniu „Uwarunkowania zachowań samobójczych dzieci i młodzieży“ (7) czytamy:

“Zgodnie ze stanowiskiem Światowej Organizacji Zdrowia depresja jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym, które stwierdza się przy okolicznościach zamachu samobójczego.”

Jak pokazuje opracowanie „Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży. Raport za lata 2012-2021“:

“W 2021 roku 1496 dzieci i nastolatków poniżej 18. roku życia podjęło próbę samobójczą, aż 127 z tych prób zakończyło się śmiercią. W stosunku do 2020 roku jest to wzrost odpowiednio o 77% zachowań samobójczych oraz o 19% śmierci samobójczych.” (8)

Porażające wyniki pochodzą z danych Komendy Głównej Policji. Depresję wskazuje się jako jeden z największych czynników ryzyka do targnięcia się na swoje życie. To jednak nie wszystko – ta choroba sprzyja również uzależnieniom od narkotyków i alkoholu.

Leczenie depresji u dzieci i młodzieży

W przypadku, gdy obserwujemy u dziecka lub nastolatka któryś z wyżej wymienionych objawów – lub jeżeli zachowanie budzi nasz niepokój, warto niezwłocznie pójść na wizytę kontrolną do specjalisty. Psychiatra dziecięcy to zawsze dobre wyjście, bo lekarz na podstawie przeprowadzonej rozmowy będzie mógł postawić diagnozę i zacząć prawidłowe, niezbędne leczenie. Specjalista określi, czy depresja występuje i jaki jest stopień jej nasilenia: łagodny, umiarkowany, czy ciężki. Leczenie farmakologiczne u najmłodszych jest możliwe, ale stosuje się je z zachowaniem szczególnej ostrożności (9).

To na rodzicach i opiekunach spoczywa obowiązek obserwowania osoby niepełnoletniej, a w odpowiedniej chwili – zapisania jej na wizytę w poradni. Warto zaznaczyć, że taki krok to nie tylko żaden powód do wstydu, czy też przyznania się do „rodzicielskiej porażki“, ale największy przejaw świadomej miłości i opieki. Ta wizyta może uratować dziecku życie.

Jeżeli chodzi o działania rządowe, Ministerstwo Zdrowia zaproponowało model ochrony zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Opiera się on na trzech poziomach:

• Poziom 1: to ośrodki środowiskowej opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży. To tam zatrudniony jest psycholog dziecięcy, psychoterapeuta i terapeuta środowiskowy.
• Poziom 2: to środowiskowe centra zdrowia psychicznego, w których można skorzystać również ze wsparcia psychiatry.
• Poziom 3: to całodobowe oddziały psychiatryczne.

Jak wygląda leczenie dzieci i młodzieży z depresją?

Wszystko zależy od nasilenia choroby. W przypadku lekkiej i umiarkowanej depresji dzieci będą leczone podczas terapii indywidualnej, grupowej lub rodzinnej. W przypadku ciężkiego stanu, niezbędna będzie farmakoterapia i ewentualny pobyt w szpitalu.

Oczywiście, mali pacjenci nie mogą stawić się na wizycie samodzielnie, dlatego towarzyszą im rodzice. Dla nich ta wizyta jest równie cenna, bo mogą dowiedzieć się wszystkiego o chorobie i nauczyć się wspierać swoje dziecko.

Bardzo ważne jest, aby nie zwlekać z wizytą u specjalisty. Im szybciej uda się zdiagnozować depresję, tym większa szansa na powrót do zdrowia, a co za tym idzie – normalnego, szczęśliwego dzieciństwa.

—

Przypisy:

(1) (2) We can’t fail another generation: 5 things to know about child and adolescent mental health,United Nations Foundation https://unfoundation.org/.

(3) Raport Rzecznika Praw Dziecka Ogólnopolskie badanie jakości życia dzieci i młodzieży w Polsce. Obszar nr 3. Samopoczucie psychiczne, Warszawa 2021.

(4) Młodzi potrzebują pilnej pomocy psychologicznej – alarmujące wyniki badania Rzecznika Praw Dziecka, https://brpd.gov.pl/2021/11/05/mlodzi-potrzebuja-pilnej-pomocy-psychologicznej-alarmujace-wyniki-badania-rzecznika-praw-dziecka/.

(5) Forum przeciw depresji. Kampania społeczna, https://forumprzeciwdepresji.pl/depresja/kazdy-moze-miec-depresje/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy.

(6) O depresji o dzieci, https://twarzedepresji.pl/o-depresji-u-dzieci/

(7) Uwarunkowania zachowań samobójczych dzieci i młodzieży, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2020.

(8) Zachowania samobójcze wśród dzieci i młodzieży. Raport za lata 2012-2021.

(9) Depresja u dzieci i młodzieży, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/depresja-u-dzieci-i-mlodziezy.